Wbrew bogom, czyli od magii i religii do metody naukowej... i z powrotem

Wstęp 13

Część 1
Astronomia - czyli o tym, że nie możemy wiedzieć, jaki był boski plan 19
Rozum i ruch 19
Magia i duch 22
Ruch Słońca i gwiazd na niebie 25
Geometria i sumeryjski system liczenia 27
Kalendarz i rachuba czasu 28
Astrologia 31
Jeden Bóg 33
Grecy i umiłowanie mądrości 35
Grecy i duch 36
Arystoteles i ruch 39
Wielkość Ziemi i Wszechświata 40
Z czego zrobione są Ziemia i Wszechświat? 42
Terra firma - Ziemia jest nieruchoma 43
Ruchy ciał niebieskich - postulaty Platona 44
Ptolemeusz i Almagest 47
Pomiar czasu i instrumenty astronomiczne starożytności 49
Chrześcijaństwo przeciw rozumowi 53
Europejczycy odkrywają naukę starożytną 57
Budzenie się rozumu - zegary i inne wynalazki techniczne 60
Kościół przeciw nauce - pierwsze starcie 64
Bóg przeciw astronomii 65
Mikołaj Kopernik - Ziemia się porusza 66
Tycho Brahe - pierwsze obserwatorium astronomiczne 69
Spalenie Giordana Bruno na stosie 73
Johannes Kepler - odrzucenie postulatów platońskich 75
Galileusz - narodziny nauk eksperymentalnych 78
Galileusz i astronomia 82
Kartezjusz, Huygens i Hooke - wiry, siła odśrodkowa i dośrodkowa 86
Izaak Newton 89
Philosophia Naturalis Principia Mathematica 90
Ciąg dalszy sporu zwolenników Kartezjusza i Newtona - kształt Ziemi 93
Kometa Halleya 95
Cavendish - pierwszy pomiar siły grawitacji 96
Wyjaśnienie ruchu Księżyca, Saturna i Jowisza, odkrycie Neptuna 97
Czy się obraca? 99
Kościoł i astronomia po Newtonie 99
Epilog 103

Część 2
Chemia - czyli o tym, że atomy istnieją, a modlitwa nie wpływa na reakcje chemiczne 105
Ujarzmienie ognia 106
Piec i wypalanie gliny 107
Mumifikacja i natron 109
Fajans egipski, pierwsze barwniki i lekarstwa 112
Tajemnicze zaklęcia, woda życia i srebro 114
Wytapianie metali (miedź, brąz, żelazo, stal) 115
Grecy, cztery substancje i atomy 118
Aleksandria, Muzeum i początki alchemii 122
Chemia praktyczna w czasach greckich 123
Alchemia, astrologia, gnoza, hermetyzm 126
Alchemia Islamu i jej droga do Europy 132
Alchemiczne wytwarzanie złota - iluzjoniści i oszuści 137
Kościół za transsubstancjacją i przeciw atomom 143
Próżnia istnieje 148
Francis Bacon i Robert Boyle 151
Flogiston i vis vitalis 154
Pneumologia - nauka o gazach 158
Lavoisier, prawo zachowania masy i obalenie teorii flogistonu 161
Dalton i atomy 166
Czy gazy zbudowane są z atomów, czy z dwuatomowych cząsteczek? 169
Dualistyczna hipoteza wiązania chemicznego - Dalton, Davy, Berzelius 171
Wzory związków chemicznych 174
Budowa cząsteczek 176
Mendelejew i porządkowanie pierwiastków 179
Atomy i ciepło 182
Zjawisko fluktuacji - atomy istnieją 186
Epilog 187

Część 3
To nie bogowie zsyłają choroby 189
Drobnoustroje, choroby, epidemie 189
Jak niegdyś leczono? 197
Medycyna starożytna 202
Anatomia 207
Chrześcijaństwo i medycyna 209
Przyczyny chorób epidemicznych 216
Samorództwo 220
Mikroskop i odkrycie mikroświata 221
Samorództwo bakterii 224
Czy elektryczność to dusza zwierzęca? 226
Francois Raspail - niewidoczne pasożyty unoszące się w powietrzu 229
Chemik Pasteur odkrywa przyczynę kwaśnienia piwa 231
Czy do wytworzenia związków organicznych potrzebna jest siła życiowa? 233
Czy do fermentacji konieczne są drożdże? 235
Apertyzacja, pasteryzacja i samorództwo bakterii 236
Snow i pompa z Broad Street 238
Semmelweis i gorączka połogowa 241
Choroby jedwabników 243
Lister i antyseptyka na sali operacyjnej 244
Koch i bakterie wąglika 245
Koch - gruźlica i barwniki 247
Szczepionka przeciw ospie 249
Pasteur i szczepionki 256
Roux, Ehrlich, Bering - surowica przeciw dyfterytowi 260
Walka z gruźlicą 261
Komary, malaria i żółta febra 263
Pchły i dżuma 267
Tyfus i wszy 269
Walka z owadami przenoszącymi choroby 271
Ehrlich i magiczna kula 273
Domagk i sulfonamidy 276
Antybiotyki 277
Lek, który zmienił oblicze ziemi - antykoncepcja 280
Epilog 287

Część 4
Historia naturalna, czyli w Biblii nie ma ani jednego sensownego zdania dotyczącego świata materii 289
Genesis 289
Skąd wzięły się góry i ile lat miał świat według starożytnych Greków 293
Skamieniałości 295
Czy góry powstają w morzu, czy we wnętrzu Ziemi? 301
Pomiary fizyczne i wiek Ziemi 304
Datowanie warstw geologicznych za pomocą obecnych w nich skamielin 306
Linneusz i metoda klasyfikacji organizmów 309
Buffon 314
Początki anatomii porównawczej i fizjologii 316
Hunter i Cuvier 318
Zapłodnienie i rozwój embrionu 323
Czy gatunki są niezmienne, czy się zmieniają? 327
Rasy ludzkie 333
Pierwsze idee ewolucyjne 339
Karol Darwin 343
Vestiges of the Natural History of Creation 347
Badanie pąkli 348
Hipoteza ewolucji Darwina i Wallace'a 350
Ewolucja - starcie światopoglądów 354
Świadectwa empiryczne, czyli jak ewolucjonizm stał się teorią 357
Darwin, ewolucja i nauki społeczne 363
Na czym polega różnica pomiędzy naukami ścisłymi (empirycznymi) a społecznymi? 369
Zmierzch i odrodzenie darwinizmu 370
Budowa DNA 376
Totalitarne państwo - nowy wróg nauki 381
Epilog 387

Część 5
Mozg i zachowanie człowieka - czyli o nieistnieniu duszy 389
Dusza i rozum 389
Gdzie mieści się niematerialna dusza? 391
Dusza a choroba psychiczna 393
XIX-wieczny świat duchów 395
Elektryczność i skurcz mięśni 400
Mozg ma strukturę modułową i hierarchiczną 402
Fizjologia i jej wrogowie 405
Elektryczność i funkcje mózgu 410
Lobotomia 414
Elektryczność i stany psychiczne człowieka 416
Eksperymenty na ludziach 419
Jak zbudowany jest układ nerwowy? 421
Odkrycie pierwszego neuroprzekaźnika - acetylocholiny 422
Substancje chemiczne sterujące ludzkim zachowaniem 424
(Nie)moralność jest sterowana genetycznie 427
Pochodzenie moralności - nadprzyrodzone czy ewolucyjne? 428
Jakie hipotezy dotyczące ludzkich zachowań możemy formułować na podstawie badań społecznych? 430
Należy dzielić się sprawiedliwie 434
„Ludzkie" zachowania u zwierząt społecznych 436
Dlaczego dotrzymujemy zobowiązań? 439
A więc co z tą duszą? 443

...i z powrotem, czyli czy magia pokona naukę? 447
Dlaczego magiczne myślenie jest popularne? 447
Pawłow i Skinner - czyli uczenie przez doświadczenie 450
Koincydencje i magia 452
Unikanie ryzyka 454
Człowiek nie zna się na prawdopodobieństwie 456
Podporządkowanie autorytetowi 458
Homo sapiens? - nie przesadzajmy 461
Epilog - magia przeciw nauce 465

Zakończenie 473
Indeks 483

Krzysztof Dołowy (ur. w 1949 r. w Warszawie) - profesor zwyczajny nauk przyrodniczych, biolog, fizyk, chemik, popularyzator wiedzy, polityk, specjalista z zakresu biofizyki i elektrofizjologii, autor kilkudziesięciu publikacji i kilku książek naukowych, współzałożyciel Festiwalu Nauki i Pikniku Naukowego w Warszawie, stypendysta w Bostonie, Nashville, Glasgow, Helsinkach, Cardiff, długoletni kierownik Katedry Fizyki w SGGW, uczestnik wydarzeń marcowych 1968 r., przewodniczący Solidarności w CMKP (1980), poseł na Sejm II kadencji z ramienia Unii Demokratycznej i później Unii Wolności (1993), radny Sejmiku Mazowieckiego (1998), współzałożyciel Stowarzyszenia na rzecz Humanizmu i Etyki Niezależnej, członek Rady Programowej Polskiego Radia oraz licznych towarzystw i komitetów naukowych, liberał, humanista, ateista.

'To książka dla ateistów, by wiedzieli, dla teologów, by nie powtarzali głupstw starożytnego pochodzenia, dla uczniów, by rozumieli więcej od nauczycieli i byli przygotowani na represje, jakie mogą ich za to spotkać, dla kobiet, których rola w nauce zbyt często była pomijana i dla tych, którzy lubią błysnąć wiedzą w towarzystwie".

-  Prof. Andrzej Ziemba.

"Książka prof. Dołowego to arcyciekawy, przetykany zabawnymi anegdotami, wykład o historii nauk przyrodnich (science), czyli fizyki, astronomii, chemii, biologii i im pokrewnym, takim jak geologia, paleontologia czy anatomia i związana z nią medycyna. [...] Przedstawiony w książce panoramiczny obraz relacji między nauką a religią z pewnością będzie dla czytelników niewyczerpanym źródłem przemyśleń. O tym na przykład, że w porównaniu z nauką, religia, w niebotyczny sposób, marnotrawi najcenniejszy ludzki przymiot, jakim jest rozum. Albo o tym, że w przeciwieństwie do Kościoła, historia nauki jest całkowicie jawna".

- Andrzej Wróblewski.

"Wbrew bogom to książka tzw. długiego obiegu. Nie da się jej raz przeczytać i odłożyć. Bogactwo nazwisk, zdarzeń, opisów doświadczeń, osobistych zmagań, sukcesów i porażek kobiet i mężczyzn oddanych nauce oraz prosty, a jednocześnie czasem lekko żartobliwy styl opowieści sprawią, że będzie się po nią chciało sięgać wielokrotnie przez wiele lat".

- Waldemar Pławski  Przeczytaj całość 

"To fantastyczna lektura nie tylko na czas epidemii, ale teraz szczególnie. Mamy okazję wchłonąć wykłady prof. Krzysztofa Dołowego, uczonego erudyty, na temat naszej cywilizacji. Na blisko 500 dość gęsto zapisanych stronach biolog, chemik, fizyk i popularyzator nauki przedstawia czytelnikowi wspaniały skrót historii ludzkości i jej zmagań ze zrozumieniem tego, skąd jest, czym jest i dokąd zmierza. I zmagań ze znalezieniem odpowiedzi na najważniejsze pytanie: jak świat, w którym istniejemy, jest skonstruowany?"

- Tomasz Ulanowski Przeczytaj całość

"Wbrew bogom czyli od magii i religii do metody naukowej... i z powrotem to kapitalna lektura, a chwila wydania tej książki, zbieżna z rozwojem pandemii Covid-19, nadała jej odniesień bez porównania bardziej eschatologicznych niż praktykowana na co dzień teologia".

- Urszula Benka